5651 Sayılı Kanun Dışındaki Erişimin Engellenmesi Usulleri
İnsanların, fikir ve düşüncelerini ifade edebildikleri en kapsamlı mecra sosyal medyada, iletişimin evrenselliği ve sürekliliği kişiler tarafından ilgi görmektedir. Zira, Amerika’da yaşayan bir Türk vatandaşı kendi ülkesi ile ilgili fikirlerini beyan ederken zaman ve mekandan öte, iletişimin evrenselliği unsurundan faydalanmaktadır. Ayrıca, söz konusu içeriği paylaştıktan sonra, ilgili site üzerinden her an erişime açık hale getirebildiğinden sürekli bir etkileşim sağlayabilir. Söz konusu süreklilik, kişilere fayda sağlasa da unutulma hakkı kapsamında bir hak ihlali de yaratabileceğinden devreye erişim engelinin girmesi suretiyle, olması gereken hukuk açısından hak ve menfaat arasındaki denge gözetilmeye çalışılır.
Farklı fikir ve düşüncelerin olduğu her yerde, bireylere sağlanan özgürlük kapsamının belirli çerçevede, belirli sınırlar dahilinde olması gerektiği gibi, hak ve özgürlüklerin sınırları belirlenemediği takdirde, birçok uyuşmazlık ve hatta internet ortamında işlenen belirli suçlar ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, her türlü sorun ve uyuşmazlığa çözüm sunan düzenlemelere ihtiyaç duyulduğundan yaşamın her alanına sirayet eden mevzuat düzenlemeleri ve yargısal kararlar gündeme getirilmiştir.
Erişimin olduğu her yerde, hak ve özgürlüklere sınırlamalar getirilmesi söz konusu olduğundan uygulanan ya da uygulanacak olan tedbirlerde de dikkat edilmesi gereken en önemli nokta kısıtlamanın usulü, yerindeliği, orantılılığı yani insan ve toplum arasında dengenin sağlanmasıdır. Zira, parçanın bütünselliği gereği toplumu oluşturan en temel yapı taşı olan insanın huzur ve refahı, devletin birlik ve beraberliği için de büyük önem arz etmektedir. Dolayısıyla gerek yargı kararlarıyla gerekse getirilen mevzuat hükümleri ile insan, toplum ve internet arasındaki denge kurulmaya çalışılmaktadır.
Bu çalışmada, 5651 Sayılı Kanun kapsamı dışındaki erişimin engellenmesi usulleri ele alınmıştır. Çalışmaya konu olan internet erişiminin engellenmesi, teknolojinin gelişimi ile hayatın her alanına sirayet ettiğinden her geçen gün yeni yasal düzenlemeler yapılmakta ve böylece söz konusu ihlallerin önüne geçilmek istenmektedir.
Her ne kadar farklı kanun hükümleriyle uyuşmazlıklara çözüm getirilmek istense de söz konusu bireyin hak ve özgürlüklerine getirilen sınırlamalar olduğundan, mevzuatın eksik ve yetersiz olduğu taraflar olmaktadır. Bu bağlamda, erişimin engellenmesi hususuna farklı kanunlar aracılığıyla çözümler getirilmek istenmiş ve yapılacak ya da yapılmakta olan tedbirin orantılılık ilkeleriyle uyum içinde ilerlenmesi beklenmiştir. Çalışmamızda, ilgili düzenlemelerin yerindeliği konusunda yorumlar yapılmıştır.
FSEK – 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında internet erişiminin engellenmesi süreci, özellikle telif hakkı ihlalleri söz konusu olduğunda geçerlidir. Bu düzenlemeler, telif hakkı ihlallerinin önlenmesi ve sanatçıların, yazarların ve diğer yaratıcıların haklarının korunması amacıyla getirilmiştir. Ancak aynı zamanda, bu düzenlemelerin ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim hakkı üzerinde olumsuz bir etkisi olabileceği endişeleri de bulunmaktadır. Bu nedenle, bu düzenlemelerin uygulanması ve denetlenmesi sürecinde, bu temel hakların korunması da önemlidir.
Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi (7258 Sayılı Kanun)
7258 Sayılı Kanun, ‘‘spor müsabakalarında bahis ve şans oyunları düzenlenmesi ile ilgili’’ yasal çerçeveyi belirler. Bu kanunun 5. Maddesi, yasa dışı olarak bahis ve şans oyunları düzenlenmesini engellemek için internet üzerindeki belirli içeriklere erişimin engellenmesi sürecini düzenler.
Bu düzenlemeler, yasa dışı bahis ve şans oyunlarının önlenmesi ve bu tür faaliyetlerin olumsuz etkilerinin sınırlanması amacıyla getirilmiştir. Ancak aynı zamanda, bu düzenlemelerin ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim hakkı üzerinde olumsuz bir etkisi olabileceği endişeleri de bulunmaktadır. Bu nedenle, bu düzenlemelerin uygulanması ve denetlenmesi sürecinde, bu temel hakların korunması da önemlidir.
7233 Sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu
İlgili Kanunun 17. Maddesinin 2. Fıkrası uyarınca, uygunluğu konusunda sorun olan ürünler, internet ortamında pazarlanırsa veya satışı yapılırsa ilgili kurum, markanın web sitesi erişimini veya direkt olarak ürününün pazarlandığı veya satıldığı web sitesine erişim engeli getirebilir.
5894 Sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun
5894 Sayılı Kanunu‘na eklenen EK madde 1 ile getirilen erişimin engellenmesi yetkisi hukuka uygunluk değerlendirilmesi bakımından oldukça önemlidir. Zira, Türkiye Futbol Federasyonu Yönetim Kurulu’na erişim engeli verme yetkisi verilmiş ve söz konusu Kurul’un hukuki niteliği konusunda tartışmalar gündeme gelmiştir.
Ülkemizde, düzenlenmekte olan futbol müsabakalarına ilişkin içeriklerin internet ortamında hukuka aykırı olarak kullanıma sunulduğunun tespit edilmesi durumunda, ihlalin gerçekleştiği yayın ile ilgili olarak (URL vb. şeklinde) erişimin engellenmesi yetkisi verilmiştir.
Eklenen bu madde ile, söz konusu yetkinin TFF-YK tarafından bünyesinde kurulacak olan idari bölüme devredilebileceği; erişimin engellenmesi kararlarına karşı da sulh ceza hakimliğine itiraz edilebileceği hükme bağlanmıştır.
Getirilen hüküm, olması gereken hukuk kapsamında belirli aykırılıklar oluşturmaktadır. Bunlardan ilki, Kurul’un içerisinde yer alan üyelerin hukuk fakültesi mezunu olmamasına rağmen bu Kurul’a erişimin engellenmesi kararı verilmesi Anayasa’nın 9 uncu maddesi bağlamında aykırılık oluşturmaktadır. Zira, idari tedbir niteliğindeki erişimin engellenmesi kararı dışında esasen erişimin engellenmesi kararını hakimin vermesi gerekir iken içerisinde hukuk fakültesi mezunu dahi bulunmayan üyelere erişim engeli kararı verme yetkisi kazandırma, hukuken ciddi sorunlara yol açabilecektir.
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu
İlgili Kanunun 58. Maddesi haksız rekabet konusuna ilişkin olup, kuruluşların özel hukuka ilişkin sorumluluğuna özgü bir kuralı ifade etmektedir. Kural olarak sorumlulukları bulunmayan bilişim kuruluşlarına ancak istisna olarak, yani Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen belirli bazı şartların gerçekleşmesi durumunda başvurulabilecektir.
‘‘Bilişim vasıtalarıyla erişime sunulmuş olan yayınların sahibi ile ilan verene belirli nedenlerle ulaşılamaması halinde veya ilgili yayınlara dava açılamaması durumunda istisna olarak diğer kişiler olarak nitelendirilebilecek olanların sorumluluğuna gidilebilecektir.’’
6112 Sayılı RTÜK Kanunu
6112 sayılı Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Kanunu‘nun 29/A Maddesine göre RTÜK’ten geçici yayın hakkı veya lisansı bulunan yayın sağlayıcıların söz konusu hak ve yetkileri ile tüm içeriklerini belirtilen kanun ve 4 Mayıs 2007 tarihli ve 5651 sayılı internet üzerinden yapılan yayınların incelenmesi ve düzenlenmesi ile alakalı maddelerine göre uygun olarak internet ortamından da sunabilirler. Ancak bu kurumlar, RTÜK tarafından tescillenmeli ve yetki belgesine sahip olmalıdırlar.
Bu yetkiye sahip olmayan veya yetki belgesi başvurusu yapmamış kurumlar, internet üzerinden yayına devam ettikleri takdirde erişim engeli ile veya maddi yaptırımlar ile karşılaşabilirler. Netflix, Disney+, AmazonPrime gibi ülkemizde de faaliyet gösteren yurtdışı merkezli, internet üzerinden yayın yapan platformlar da bu düzenlemeye tabiidir. Kanunun belirlediği süre aralığında yetki belgelerini güncellemeli ve gerekli izinleri almalıdırlar. Yurtdışı merkezli olmaları, bu durumdan muaf olmaları için geçerli bir sebep değildir.
6362 Sermaye Piyasası Kanunu
6362 Sayılı SPK Kanunu Madde 99’un ek hükmüne göre ‘‘Kurul’dan izin alınmaksızın kitle fonlama platformları aracılığıyla halktan para toplandığına veya Türkiye’de yerleşik kişilere yönelik olarak internet aracılığıyla yurt dışında kaldıraçlı işlem ve kaldıraçlı işlemlerle aynı hükümlere tabi olduğu belirlenen türev araç işlemleri yaptırıldığına ilişkin bilgi edinilmesi halinde, Kurulun başvurusu üzerine Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, ilgili internet sitesine erişimi engeller.’’
Bu ek hükme göre, yasaya aykırı kaldıraç işlemde bulunan kurumların web sitesine erişim engeli gelebilmektedir. Özellikle Web3 ürünleri üzerinde (kripto para, NFT ürünler gibi) denetlemenin kısıtlı olmasından dolayı bu madde yürürlüğe sokulmuştur.
1262 Sayılı İspenciyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu
1262 Sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu Madde 18’e göre satışa uygunluk için gereklilikleri yerine getiremeyen tıbbi ürünlerin ‘‘tanıtım veya satışlarının internet üzerinden yapılması halinde, Bakanlık tarafından derhal erişimin engellenmesine karar verilir ve bu karar uygulanmak üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna bildirilir.’’ Özellikle tıp sektörünce uygunluk alamayan ürünlerin internet üzerinden satışı ve pazarlamasının kontrol altına alınabilmesi adına eklenen bu madde, ilgili Bakanlık’ın tıbbi ürünler üzerinde kontrolünü arttırmasını sağlamaktadır.
Reklam Kurulu
Reklam Kurulu, Türkiye’de reklamların düzenlenmesi ve denetlenmesi ile ilgili bir kurumdur. Kurulun, reklamların yasal düzenlemelere, dürüstlük kurallarına ve iyi niyetli ticari uygulamalara uygunluğunu sağlama görevi vardır. Özellikle, Reklam Kurulu, belirli bir internet reklamının yasalara veya düzenlemelere aykırı olduğunu belirlerse, bu durumu ilgili mercilere bildirebilir. Bu durumda, BTK veya yargı mercileri, belirli bir internet sitesine veya belirli bir internet içeriğine erişimi engelleyebilir.
Reklam Kurulu’nun bir reklamın yasaya aykırı olduğuna karar vermesi durumunda, bu reklamın kaldırılması veya erişiminin engellenmesi için gerekli adımların atılması gerekebilir.
SONUÇ
Türkiye’deki internet erişiminin engellenmesi sürecinin, yalnızca 5651 Sayılı Kanuna dayanmadığını, aynı zamanda diğer kanunlar ve düzenlemeler tarafından da şekillendirildiğini gördük. Ayrıca, bu kanunların uygulamada birbirleriyle etkileşime girdiği ve genellikle birlikte çalıştığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla, bu sürecin hem bireylerin temel haklarını korurken hem de toplumun genel çıkarlarını gözetir şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Bu dengeyi sağlamak ve bu süreci daha şeffaf ve adil hale getirmek için daha fazla çalışma yapılması gerektiğini görmekteyiz.
Saygılarımızla,
SGU HUKUK LAW & CONSULTING