Black Mirror’un 6. Sezonun ilk bölümü olan “Joan is Awful” bölümünde veri sahipleri olarak “rıza” mekanizmasına dikkat etmemiz gerektiği gözler önüne serilmiştir.
Günümüzün dijital çağında, veri mahremiyetini sağlamak oldukça zorlaşmıştır. Veri hukuku alanında çalışan avukat olarak, kişisel veriler hukuku açısından çarpıcı analizler sunan bölümü izledikten sonra önünüze çıkan her onay kutusuna “kabul ediyorum” diye tıklarken iki kez düşüneceğimize inanıyorum.
Bölümde baş karakter Joan, yayın platformu Streamberry aracılığıyla günlük hayatının birebir anlatıldığı internet dizisinin tüm dünyaya aktarıldığını fark edince dehşete düşmektedir. Joan, özel hayatının ve kişisel verilerinin ihlal edilmesi nedeniyle Streamberry’e karşı yasal işlem başlatmak için avukatına danışmaktadır. O esnada, dizinin CGI (bilgisayar tabanlı görüntü) ve deepfake’in bir karışımından oluştuğunu öğrenmektedir. Böylelikle dizideki aktris Salma Hayek, rolünü gerçekte oynamadan yalnızca görüntüler aracılığıyla gerçekleştirmiş olmaktadır.
Joan’ın avukatı, Streamberry’e ilk kaydolduğunda Hüküm ve Koşulları kabul ettiğinden abartılı tasvir nedeniyle dahi hakaret davası açamayacağını çünkü Şartlar ve Koşullar’da dramatik amaçlarla diyaloglar ve sahneler ekleyebilecekleri hükmünün yer aldığını belirtilmiştir. Joan, Salma Hayek’i de dava bile edemez çünkü platform şovu yapmak için aktörün dijital görüntüsünü ve CGI’ını kullanılmaktadır. Salma Hayek’te Streamberry’e karşı dava açmak için avukatına danıştığında imzalamış olduğu sözleşmesinin Hüküm ve Koşullarında her şey belirtildiğinden herhangi bir yasal işlem yapamayacağı belirtilmiştir.
Veri hukuku alanında çalışan avukat olarak Joan’ın kişisel verilerinin çarpıtıcı şekilde yansıtılması bakımından hukuki çıkarımlarım;
– Açık Rızanın Hukuka Uygunluğu Açısından:
Hukuka uygun bir açık rızadan bahsedilmemiz için işbu açık rızanın belirli konuya ilişkin olması, bilgilendirmeye dayanması ve özgür iradeyle açıklanmış olması gerekmektedir. Bu açık rızanın önceden seçili olarak sunulmayan ve ilgili kişinin aktif bir hareketi ile onay vermesini gerektiren bir rıza yöntemi olan “opt-in” şeklinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Kişiye kalem kalem neden işlediği anlatılıp altında tek bir imza aldığında battaniye rıza tabir ettiğimiz rıza geçersizdir çünkü kişiye seçim hakkı tanımamaktadır. Farklı amaç içeren veri faaliyetleri için farklı açık rıza alınması gerekmektedir. Streamberry’nin diziyi tüm dünyaya aktardığı çıkarımından verinin yurtdışına aktarım ve varsa pazarlama amacı bakımından baktığımızda her iki amaç birbirinden farklıdır. İki farklı amaç için tek bir rıza metniyle onay toplanmanmışsa işbu rıza geçersizdir.
– Nesnelerin İnterneti Tarafından İzlenilmesinin Hukuka Uygunluğu Açısından:
Kısaltması IoT olan “Internet of Things” teriminin Türkçedeki karşılığı olarak sunulan nesnelerin interneti, günlük hayatta kullanılan nesnelerin internet sayesinde diğer nesneler ile veri alışverişi yapabilmesini sağlayan bir teknolojidir. Joan’ın IoT tarafından sürekli takip ediliyor olması özel hayatın gizliliği hakkını büyük ölçüde ihlal etmektedir. Bunun için yapılması gereken iki husus bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, şirketlerin gizlilik politikalarını güncellemesidir. Diğeri ise, bireylere ciddi dijital vatandaşlık eğitimleri verilerek bu cihazların, uygulamaların doğru bir şekilde kullanılmasının sağlanmasıdır.
– Aydınlatma Yükümlülüğü Açısından:
Streamberry’nin veri işleyen olarak veri işleme faaliyetinden önce Joan’ı detaylı, anlaşılır, adil ve açık şekilde aydınlatması gerekmektedir. Aksi takdirde, kapsamın dışında kalan veri işleme faaliyeti hukuka aykırı olarak kabul edilmektedir. Burada aydınlatma yükümlülüğünün detaylı, anlaşılır, adil ve açık şekilde yapılıp yapılmadığını sorgulamak gerekmektedir.
– Veri Sahibinin Hakları Açısından:
AİHS’nin 8. maddesinde “Herkes özel ve aile hayatına, konutuna ve yazışmasına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir” hükmü yer almaktadır. 2010 yılında 5982 sayılı Kanunla Anayasanın 20. maddesine eklenen fıkra ile, herkesin kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkı anayasal bir hak olarak teminat altına alınmıştır. İşbu sebeple, Joan’da Streamberry tarafından toplanan tüm kişisel verilerine ait kişisel verilerinin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Böylelikle veri sahibi olan Joan işlenen verileri hakkında bilgilendirilme, erişme, düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi imkanı bulunmaktadır.
Bütün bunlardan hareketle, Black Mirror’un Joan is Awful bölümü veri mahremiyeti açısından büyük farkındalık yaratmıştır, günümüz teknolojisi ile bunların ütopik olmadığını söylemek mümkündür. Veri koruma cezalarının yetersizliği ve şirketlerin piyasadaki hakimiyeti bu senaryoyu yaşanabilir kılmaktadır. Bu nedenle, kişisel verilerin korunması konusunda gerekli düzenlemelerin ve önlemlerin alınması büyük bir önem taşımaktadır.
Saygılarımızla,
SGU HUKUK LAW & CONSULTING