Kişinin fotoğrafı ticari açıdan kullanılmaya elverişli kişilik unsurlarındandır. Kişilerin bilinirliğinden yararlanarak ticari amaçla kar elde etme düşüncesi; kişiliğin bir unsuru olan fotoğrafın izinsiz ve reklam amacıyla kullanılmasını beraberinde getirmiştir.
Ekonomik değer arz eden kişilik değerlerinin televizyon, internet sitesi ve sosyal medya hesaplarında izinsiz kullanılması sık karşılaşılan kişilik hakkı ihlallerdendir. Reklam faaliyetinin yapılabileceği her mecrada bu tür bir izinsiz kullanım meydana gelebilmektedir.
Fotoğrafın izinsiz reklam faaliyetinde kullanımı, hiçbir izin alınmadan gerçekleşebileceği gibi kişilik değerinin kullanımına ilişkin verilen izin kapsamına çıkılmasıyla da gerçekleşe bilmektedir. Bir başka olasılık ise daha önceden verilmiş olan iznin geri alınmış olmasıdır. Verilmiş olan iznin geri alınması halinde; izinin geri alındığı tarihten itibaren kişilik hakkına tecavüz gerçekleşmiş olacaktır.
Fotoğrafın izinsiz kullanımıyla kişilik hakkının ihlal edilmesi, kişilerin ünlü veya ünlü olmaması açısından önem arz etmemektedir. Ünlü kişilerin taşıdığı magazinsel değer sebebiyle, özel hayatın gizliliği gibi kişilik unsurları bakımından müdahalelere katlanma sınırı daha geniş olsa da bu durum kişilik değerlerinin reklam amaçlı kullanımını meşru hale getirmeyecektir.
Kişinin ünlü olup olmaması, kişilik hakkına tecavüz sebebiyle talep edilebilecek maddi zarar bakımından önem taşımaktadır. Ünlü kişinin fotoğrafının bir reklamda kullanılması için ödenecek bedelin ünlü olmayan kişiye göre daha fazla olacağı açıktır. Bu nedenle; ihlal neticesinde meydana gelecek olan maddi zarar da kişinin reklam değeri ile aynı oranda artacaktır.
Alanında uzman bir kişinin görüşlerinin yer aldığı görüntülerin alınıp pazarlanan bir ürünün tanıtımında kullanılması halinde kişilik hakkı ihlali gerçekleşecektir. Yine kişinin tedavi amaçlı gittiği hastanede fotoğrafının çekilerek tanıtım amacıyla kullanılması halinde de kişilik hakkına tecavüz gerçekleşmiş olacaktır.
Fotoğrafın, reklam amaçlı kullanımında, hukuka uygunluk sebebi rıza beyanıdır. Kişinin fotoğrafını ticari amaçlı kullanmak isteyenlerin, izin alması gerekmektedir. İzin açık bir şekilde verilebileceği gibi zımni bir şekilde de verilebilir. Bir ürüne ilişkin yapılan lansmanda poz veren bir kişinin, bu pozunun; ürünle ilgili haberlerde kullanımına zımnen izin verdiği kabul edilir.
FSEK (Fikir ve Sanat Eserlerı̇ Kanunu) 86. Maddesi’nde sayılan; “1. Memleketin siyasi ve içtimai hayatında rol oynayan kimselerin resimleri; 2. Tasvir edilen kimselerin iştirak ettiği geçit resmi veya resmi tören yahut genel toplantıları gösteren resimler; 3. Günlük hadiselere mütaallik resimlerle radyo ve filim haberleri” şartlar sağlandığında fotoğrafının kullanılması için izin gerekmemektedir. Fotoğrafın kullanılmasının hukuka uygun hale gelmesi; rıza beyanı, daha üstün nitelikte özel yarar, kamu yararı veya kanunun verdiği yetki ile mümkün olmaktadır.
Fotoğraf üzerindeki hakkın izinsiz kullanımında hukuka uygunluk sebepleri mevcut değilse, kişinin kanunda öngörülen yollara başvurmasına imkan tanınmaktadır. TMK (Türk Medeni Kanunu) 24. Madde uyarınca; “Hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimse, hâkimden, saldırıda bulunanlara karşı korunmasını isteyebilir.” hükmü yer almaktadır. Kişilik hakkına saldırıda bulunulan kişi TMK 25. Madde uyarınca; saldırı tehlikesinin önlenmesini, saldırıya son verilmesini, saldırı sona erse bile etkilerinin devam ettiğinin tespitini isteyebilmektedir. Bunlara ek olarak maddi ve manevi tazminat talebiyle hukuka aykırı saldırı sebebiyle elde edilmiş olan kazancın iadesini vekaletsizi iş görme hükümlerine göre isteyebilmektedir.
Dikkat edilmesi gereken husus ise maddi tazminat talebidir. Söyle ki, maddi tazminat talebinde bulunabilmek için bir maddi zarar meydana gelmesi ve kişinin fotoğrafının kullanılmasıyla doğan zarar arasında uygun illiyet bağının kurulması gerekmektedir. Örnek vermek gerekirse; kişinin sağlığa zararlı zayıflama reklamlarında fotoğrafının kullanılması itibarını zedeleyerek mevcut olan sözleşmelerinin de sona ermesine sebep olması halinde olay ile zarar arasında illet bağı kurulmuştur.
Bu tür durumlar dışında da kişinin izinsiz fotoğraf kullanımı nedeniyle bir bedel talebinde bulunabilmesi gerekir. Kişinin fotoğrafının pazarlanan ürün üzerinde kullanımında, bir ticari değeri olduğundan bahisle bu ticari değerden yoksun kaldığı kabul edilirse, yoksun kalınan kazanç nedeniyle, maddi tazminat talebinde bulunabilmektedir.
Fotoğrafın izinsiz bir şekilde reklam amaçlı kullanımı üzerine hükmedilecek tazminatın belirlenmesinde, fotoğrafı kullanılan kişinin, tanıtımı yapılan ürünün satımı üzerindeki olumlu etkisi önem taşısa da ürünün satımına hiçbir etkisinin kabul edilmediği durumda bile, bir bedelin ödenmesi isabetli olacaktır. Zira, burada, menfaat kaybı bulunmaktadır; söz konusu kişinin, kişilik unsurlarının sözleşmeye konu edilmiş olsaydı alacağı bedele ilişkin yoksun kalınan bir kar mevcuttur. Sonuç olarak, fotoğrafın kullanımı bir sözleşmeye konu olsaydı ne kadar bedel istenebilecek idiyse, maddi tazminat, bu bedel dikkate alınarak belirlenecektir.
Buna karşın, mağdurun elde edemeyeceği kazancı failin saldırısı nedeniyle elde etmişse, mağdurun zararı olmadığından bahisle maddi tazminat davası açılamayacaktır. Bu durumda, elde edilen kazancın iadesi talebinde bulunabilecektir. Bu kazanç, TBK’nın (Türk Borçlar Kanunu) 530. Maddesi uyarınca gerçek olmayan vekaletsiz iş görmeden kaynaklanan dava ile istenebilecektir. Bütün bunlara ek olarak, kişinin fotoğrafının reklam amaçlı izinsiz kullanımı nedeniyle maddi tazminat talebinde bulunulabileceği gibi manevi tazminat talebinde de bulunulabilmektedir.
Saygılarımızla,
SGU HUKUK LAW & CONSULTING
